19 Nisan 2015 Pazar

...ne idi? Havacılıkta Sürtünmesiz Yatakların Yenilenmesi

1'nci Hava İkmal Bakım Merkezi, pekçok büyüğüm ve arkadaşım meslektaşım gibi, benim için de ayrıcalıklı bir işyeri olmanın çok ötesinde, bir laboratuarı ve hatta bir enstitüdür.
Bu nedenledir ki, meslek hayatımın savunma havacılığı ile ilgili en şanslı dönemi 1980 - 2005 arası olmuştur; kuşkusuz!
...ve bu dönemde, ulusal havacılığın en gelişmiş teknolojik mükemmeliyet merkezi olan 1.HİBM’de beraber çalışma onurunu yaşadığım kabiliyetli ve başarım odaklı meslektaşlarımın, uzgörüye sahip çalışkan mühendis yöneticilerimin, Türk Hava Kuvvetlerinin değerli komutanlarının inanç ve destekleri ile havacılığımızda düşünceden kavrama - kavramdan eyleme, tasarımdan ürüne pek çok “İLK”i hayata geçiren proje ekiplerinin ve çalışma gruplarının önce üyeliğini ve zamanla liderliğini yapmam nasip oldu.
Havacılık Sürtünmesiz Yataklarının Yenilenmesi
 Apr 17, 2015

15 Nisan 2015 Çarşamba

Kaybederek Kazanılanın Ötesi...


F-16 Uçağı F110 Motoru Yakıt Kontrol & Aksesuarlarının
Yurtiçi Fabrika Seviyesi Bakım Kabiliyeti Kazanımı & Yakıt Çiftliği Kavramı İlk Uygulaması



1’nci Hava İkmal Bakım Merkezi’nde (1. HİBM) 1980’li yılların başında Türk muharip uçağı ve motorunun imalatı fırsatını kaybedilmesi sonrası Türk Hava Kuvvetleri envanterinde bulunan uçak, motor ve (bazen komponent olarak da anılan) aksesuarların yurtiçi fabrika (depo) seviyesi bakımlarının (FSB veya DSB)  kazanılması sürecinde J79 motoru Ana Yakıt Kontrol (Main Fuel Control, MFC) ünitesini incelediğim “Kaybederek Kazanılanlardan... J79 Ana Yakıt Kontrol Ünitesi Yurtiçi Fabrika Seviyesi Bakım Kabiliyeti” başlıklı gönderimi Şubat 2015 içinde paylaşmıştım.

Bu rüzgarla büyük bir heyecan ve umutla başlatılan F110 Motor Kontrol & Aksesuarları FSB projesi konusuna girmeden, 1980’li yılların ilk yarısından sonra motor kontrol ve aksesuarları ile bu ünitelerin FSB’i ile ilgili bazı temel tespitleri özetlemek isterim:

O zamanlarda, yakın bir gelecekte hayata geçeceği belirlenen ‘Hava Lojistik Sistem Yönetimi’ yaklaşımına da hazırlık olabilmesi açısından, motor ile ilgili kontrol ve aksesuarları;
·        Yakıt sistemi kontrol & aksesuarları,
·        Yağlama sistemi (lube & scavenge) aksesuarları,
·        Hava basınçlı sistem (pneumatic) aksesuarları,
·        Elektromekanik sistem aksesuarları,
·        Elektriki sistem aksesuarları,
·        Elektronik sistem kontrol ve aksesuarları,
şeklinde işlev ve teknoloji ailesi bazında ele alınarak örgütlenme gerçekleştirilmiştir.
...

Motor kontrol ve aksesuarlarının FSB’ı en temel hali ile,
·        Ünite teslim alma,
·        Ünite giriş kontrolü,
·        Ünite keşfi,
·        Ünite genel temizliği,
·        Ünite sökümü,
o   Ana gruplar,
o   Alt gruplar,
·        Detay parça temizleme,
·        Parça ölçüm ve göz kontrolleri,
·        Parça tahribatsız muayyeneleri,
·        Parça onarımı,
·        Parça temini,
·        Ünite alt grupları montajı,
·        Ünite alt grupları fonksiyonel testleri,
·        Ünite ana grupları montajı,
·        Ünite fonksiyonel testleri,
·        Son kontroller,
·        Ünite emniyetleme ve ambalajlama,
·        Dokümantasyon,
·        Ünite ambalajlama,
·        Ünite çıktı kontrolü,
·        Ünite gönderme
aşamalarından oluşmaktadır.

Motor kontrol ve aksesuarlarının FSB’ında belirtlen temel aşamalar gerektirdiği atmoster kontrollü mekanlar, üst uzmanlıklar ve kullanılacak donanım farklılıkları dikkate alınarak,
·        Tanımlanmış (Yakıt, Yağlama, Hava basınçlı, Elektromekanik, Elektriki ve Elektronik) sistemlerine özgü, bazıları temiz (paraçacık, 20.0 ± 2.0°C sıcaklık ve pozitif basınç kontrollü 300.000 sınıfı) oda Aksesuar Revizyon Atelyeleri,
·        Aksesuar Temizleme Atelyeleri,
·        Aksesuar Tahribatsız Muayyene Atelyesi,
·        Soyma & Kaplama Atelyeleri,
·        Makinalama (taşlama, tornalama, honlama) Atelyeleri,
·        Üç Boyutlu Ölçüm Atelyeleri,
·        Temiz (paraçacık, 20.0 ± 2.0°C sıcaklık ve pozitif basınç kontrollü 300.000 & 100.000 sınıfı) oda Bilyalı Yatak Kontrol Atelyeleri,
·        Tanımlanmış (Yakıt, Yağlama, Hava basınçlı, Elektromekanik, Elektriki ve Elektronik) sistemlerine özgü Deneme (Test) Atelyeleri,
gibi değişik atelyeler arasında yapılan işbölümleri ile oluşan ağ yapılı bir süreçte gerçekleştirilmektedir.

Motor kontrol ve aksesuarlarının ünite alt grupları ve ünite fonksiyonel testleri, ünitelerin çalışma şart ve parametrelerini benzeştirerek sağlayabilen özel test tezgahlarında gerçekleştirilmekte, test tezgahlarına bağlanan ünite adeta motor üzerinde çalışıyormuş gibi farklı (operatör talebi, devir, akış, sıcaklık, basınç, titreşim) durumlar benzeştirilerek oluşturulmuş şartlarda çalıştırılarak, tanımlanmış sınır değerler arasında, elde edilen (devir, akış, sıcaklık, basınç, titreşim) sonuçların alınması ile gerçekleştirilir.

Motor kontrol ve aksesuarları ünite alt grupları ve ünite fonksiyonel testlerinin yapıldığı test tezgahlarında bu benzeşimi yapacak (mekanik, elektrik, elektronik, hidrolik, basınçlı hava, soğutma ve basınçlandırma havalandırması, test akışkanı ile ilgili) çalıştırma ve ölçme donanımı mevcuttur. Yani en temel hali ile, ünitenin ilgili olduğu sistemin akışkanı  (yakıt sistemi ünitleri testlerinde test akışkanı yakıt, yağlama sistemi ünitleri testlerinde test akışkanı yağ gibi)  test tezgahının sahip olduğu ana test akışkandır. Bu yönü ile de motor yakıt sistemi kontrol ve aksesuarları grubu, motor kumandaları üzerinde sahip olduğu ağırılık, fonksiyonel testleri aşamasındaki farklı yaklaşım ve bu aşamanın sahip olduğu doğal riskler nedeni ile diğerlerinden farklı ele alınmıştır.

Yakıt kontrol ve aksesuarları test tezgahlarında kullanılan (özgül ağırlığı, akışkanlığı (vizkozite), kaynama sıcaklığı, tutuşma sıcaklığı, asiditesi belli sınırlar içinde tutularak kullanım emniyeti artırılmış ancak JP-8 (MIL-T-83188D) veya Jet A-1 gibi gerçek yakıta yönelik sonuçları verebilecek) MIL-C-7024 şartnameli test yakıtıdır ve klasik olarak her tezgahın kendisine ait yakıtı koruduğu tanklarda kotrollü olarak  bulundurulur.


Yakıt kontrol ve aksesuarları test tezgahlarında kullanılan yakıtın emniyet seviyesi artırılmış da olsa buharının kontrol altında tutulması gerekliliği nedeni ile,
·        Test tezgahları hava değişim (taze hava besleme) ve basıncı nispeten yükseltilmiş ve birbirlerinden belli standartlarda (basın, sıcaklık gibi) tecrit edilebilen ortamlarda kurulması,
·        Test tezgahlarının tüm güç ve kumanda elektrik hatları patlama ve yangına dayanımlı olacak şekilde içi nispi yüksek basınçlı (ex-proof) dağıtım borularından geçirilmesi,
·        Tezgah üzerinde bulnması şart olan elektronik kumanda panelleri nispi yüksek basınçlı hale getirilmesi,
·        Tezgahların ayrıştırılabilir diğer tüm elektrik panoları bir başka ortama kurulması,
·        Atele basınçlı havası (100+ psi) ve yüksek basınlı hava (~1000 psi) destek sistemleri oluşturulması,
·        Soğutma sıvısı sistemine sahip olması,
·        Özel mahal ve yerel aydınlatma, iletişim ve izleme sistemlerini kapsaması,
·        Yangın riski izleme ve uyarma sisteminin,
o   Tezgahlar içinde,
§  Kritik üniteler (özellikle yakıt deposu ve tezhag yakıt sistemi elemanlarında),
§  Kritik bölgeleri,
o   Tezgah dışında test tablaları,
o   Tezgah odaları,
o   Yaşam bölgeleri,
uygun bölgelere (zone) ayrılarak  oluşturulması,
·        Yangın riski belirlenen zonlarda risk dercesi ve özelliğine göre yangın söndürme medyası belirlenerek söndürme sistemi oluşturulur,
·        Tesisteki tüm sistem elemanlarının da, tezgah ve tesgah sistemlerindeki elemanların ve bu elemanlarda kullanılan sarf ve kimyasal malzemelerinin de belli bir sitematikte izlenmesi ve faal bir şekilde korunması gereklidir.

Belrtilen detayda, o anda Hava Kuvvetleri filolarında mevcut uçaklara ait kontrol ve akssuarların yurtiçi FSB kabiliyeti konusundaki projeleri hayata geçirmeye başlayan mühendis ve teknisyenlerin akıl ve gönüllerinin en uç köşesinde henüz kullanıma başlayan F-16 uçağına ait F110 serisi motorların kontrol & aksesuarlarına yönelik yurtiçi FSB kabiliyeti kazanımı projelerine başlama heyecanı vardır...
... ki, o günde kısa zamanda gelir!

Envanterdeki J57, J79, 85, Tyne-Mk-22 gibi motor tipleri için yurtiçi FSB kabiliyetlerinin kazanılmış olması, ürün geri dönüşlerinde elde edilen başarının ötesinde zaman içinde oluşturulan korelasyon programları ile yurtdışı (MTU ve PLU gibi) benzer kurumlarla yapılan işbirlikleri ile gerçekleştirilen sistem kalibrasyon ve korelasyon çalışmaları ile de yapılanların zaman içinde doğruluğu izlenenerek alınan olumlu sonuçlar bu teknoloji ailesine yönelik kritik eşiğin aşılmasını sağlamış ilgili mühendisinden teknisyeninde özgüvenin gelişimi sağlanarak mevcut süreçlerde sürekli gelişme çalışmaları günlük rutinin ayrılmazı haline gelimişti...
...İşte bu dinamikler içinde F110 motor kontrol ve aksesuarlarının yurtiçi FSB kabiliyeti kazanılması projesinin başlatılmasına karar verilir...


İlk olarak, 1988 yılı ortalarında, 
  • F110 motoru,
  • F110 motor kontrol ve aksesuarlarının,

yurtiçi FSB kabiliyeti kazanmaya yönelik teknoloji transferi projesinin ana motor üreticisi şirket ile işbirliğinde ilk yapıları oluşturulma kararı alınmış ve hem ilk (Peace Onyx – I) ve hem de ikinci (Peace Onyx – II) paket F-16 uçak temini programlarında bu teknolojik projeler daha sonları Pençe Projesi (Operation Talon) adı ile anılmıştır.

Tam bir inanç ve her günü heyecan içinde geçen aylar ile yarışılıyordu...


Mevcut test mekanı ve buradaki tezgahların sayıları ve nitelikleri, sahip olunan deneyim, üye olunan uluslararası motor kullanıcıları platformlarında elde edilen bilgiler esas alınarak; 
  • F110 yakıt kontrol & aksesuarlarının denenmesine koruma ve emniyet seviyesi yükseltilmiş ve (ısıtma, soğutma suyu, atölye ve yüksek basınçlı hava, izleme gibi her ihtiyacını kendisi karşılayan) özerk bir tesis yapılması,
  • Ticari kaynaklardan temin edilecek test tezgahlarının yakıt deposu olmaksızın temin edilmesi,
  • İhtiyaca göre her tezgaha yakıt sağlayabilecek tekbir harici gömme yakıt tankı, pomalama ve besleme sistemlerinden oluşacak ‘Yakıt Çiftliği’ oluşturulması,
  • Su soğutmalı soğutma sisteminden hava soğutmalı sisteme geçilmesi,
  • Tesis içi sistemin halon, yakıt pompa istasyonu ile dış ortamdaki çift cidarlı gömme yakıt tankının da köpük ile söndürülebilecek şekilde korunmaya alınması,

planı hayata geçirilmiştir.




Bu hali ile ilk dünyada ilk defa tasarlanan sistem, inşaat ile ilgili klasik mevzuata dayalı gecikmelere rağmen, yaklaşık üç yılda hayata geçirilerek 2 Temmuz 1992 tarihinde Hava Kuvvetleri komutanının bizzat katılıdığı törenle hizmete açılmıştır.



Töreni takip eden öğle arasında Hava Kuvvetleri Komutanının projedeki bu başarı için proje ekibi lideri olarak verdiği kol saati aldığım ödüllerin en değerlileri arasında muhafaza edilmektedir.




...

F110 yakıt kontrol & aksesuarlarının yurtiçi FSB kabiliyeti kazanımında oluşturlan ortak akıl ile gerek uluslararası ve gerekse ulusal taraflarla gerçekleştirilen işbirliği ile başarılan bu projede, özellikle yakıt aksesuar deneme atelyesinin geliştirilen emniyet seviyesi, elektriki ve elektronik sistem kontrol ve aksesuarları tesis ve techizatı kullanımındaki etkinlik kısa zamanda tüm F110 kullanıcıları arasında duyularak uygulaması yaygınlaştı... Böyle sonuçlar da tercihin doğruluğunu ve uygulama yeteneğinin üstünlüğünü teyit eden diğer gelişmeler olmuş ve proje gruplarındaki dinamikleri ele alacağım gelecek çalışmaların ilk alevi tutuşmaya başlamıştı...
...ve daha büyük ve kapsamlı projeler yolda imiş; nasıl bilebilirdim ki?

...

Uluslararası pazarın ilgili kesitinde de merakla takip edilen ve sonuçları örnek alınan projede ve bu projenin başdöndürücü gelişim sürecini yaşayarak yaklaşık 3 yıl içinde Hava Kuvvetlerindeki F110 motorlarının kontrol ve aksesuarlarının yurtiçi FSB kabiliyetini kazanabilmiş ve geçen zaman içinde geliştirerek sürdürebilmiş ekibin her biri birbirinden değerli üyelerini minnetle anıyorum!





Kaynakça        :

1.    Can EREL; "Örgütlerin Başarısını Arttırma Aracı Olarak Gruplar ve 1.HİBM'nde Proje Grubu"; Anadolu Üniversitesi SBE Yüksek Lisans Tezi; Ocak 1996.



Apr 14, 2015














____________________

Yorumlardan: 


Okul Müdürü / MEB Sabiha Gökçen Teknik ve EML
Apr 14, 2015
Çok Değerli CAN Bey, 
Siz ve Ekibinizin Hava Kuvvetlerine ve 1.HİBM'ye yaptığınız katkılar herkes tarafından takdir edilmektedir. 
Ne mutlu sizin gibi layıkıyla görevini yapanlara!...




Freelance Adviser - Business, Technologies and Education Solutions (Aviation, Aerospace and Defence)
Apr 14, 2015
Sayın Hocam; Sevgili Sırrı Bey; Değerlendirmenize teşekkürler... 1'nci Hava İkmal Bakım Merkezi, pekçok büyüğüm ve arkadaşım meslektaşım gibi, benim için de ayrıcalıklı bir işyeri, bir laboratuarı ve hatta bir enstitüdür. Bu nedenledir ki, meslek hayatımın savunma havacılığı ile en şanslı dönemi 1982 - 2005 arası olmuştur; kuşkusuz. ...ve bu dönemde, ulusal havacılığın en gelişmiş teknolojik mükemmeliyet merkezi olan 1.HİBM’de beraber çalışma onurunu yaşadığım kabiliyetli ve başarım odaklı meslektaşlarımın, uzgörüye sahip çalışkan mühendis yöneticilerimin, Türk Hava Kuvvetlerinin değerli komutanlarının inanç ve destekleri ile havacılığımızda düşünceden kavrama - kavramdan eyleme, tasarımdan ürüne pek çok “İLK”i hayata geçiren proje ekiplerinin ve çalışma gruplarının önce üyeliğini ve zamanla liderliğini yapmam nasip oldu. Bu çalışma döneminin, öğretim ve uygulama eğitimleri alanında sıkı bir işbirliği gerçekleştirdiğimiz, son 15 yılına bizzat şahit oldunuz; biz de eğitim ordumuzun yılmaz bir neferi ve örnek bir yöneticisini tanımak şerefine, sayenizde, nail olduk. ... Daha pekçok özgün anı sırada; uygun zamanda kaleme alınmayı bekliyor... Umarım başarırım; okuyanlar da değerli katkı ve değerlerini esirgemezler de bu emeğin sonucu daha da zenginleşerek gelişir... 

A C İ L - UHUM Anketi


Değerli Uçak, Havacılık & Uzay Mühendisi;
Türkiye'de,
* Havacılık ve Uzay Mühendisliği bölümlerinden mezunların ve/veya Havacılık ve Uzay sektöründe çalışanların öğrencilik ve iş hayatında karşılaştıkları zorlukları tespit etmek, 
* Türkiye'de Havacılık ve Uzay sektöründe yapılan çalışmaları ve çalışma koşullarını daha iyiye götürebilmek için neler yapılabileceğini tartışmak,
amacıyla TMMOB Makina Mühendisleri Odası Uçak, Havacılık ve Uzay Mühendisleri Meslek Dalı Ana Komisyonu'nun (TMMOB-MM0 / UHUM-MEDAK) hazırladığı anketi, aşağıdaki bağlantıya tıklayarak, doldurabilir misiniz?

...ve olanaklı ise, siz de bu duyuruyu e-postalararınızla, mesaj servislerinizle, üye olduğunuz (facebook, Google+, LinkedIn, Instagram, Pinterest, tumblr., Twitter, Vine, snapchat gibi) yeni medya araçlarlarınızdaki hesaplarınızın duyuru/gönderi hizmetleri ile iletişim listenize duyurarak ilgililere ulaşmada yardımcı olursanız... 
Apr 11, 2015

8 Nisan 2015 Çarşamba

Uluslararasi Havacilikta 12 Nisan!





Apr 8, 2015
Dört gün sonra 12 Nisan 2015; insanoğlunun ilk defa uzaya çıkışı ve dünya yörüngesinde seyahat edişinin 54’üncü yıldönümü...
Bilgim dahilinde bu yıldönümü ile ilgili, 2001 yılından bu yana, tüm Dünya'da eşzamanlı olarak gerçekleştirilen Yuri Gecesi Dünya Uzay Partisi (*) ile ilişkili iki etkinlik var:
  • 04.2015 (12:00 am UTC) - 12.04.2015 (5:00 am UTC) Yuri Gecesi  @ ODTÜ Fizik Bölümü, Ankara 
...
Malum;
... havacılık öğretim programlarına sahip 45+1 yükseköğretim ve 13 ortaöğretim kurumumuz,
... "Uçak, Havacılık ve Uzay Mühendislikleri" programına sahip 7+1 yükseköğretim kurumumuzda bu alanda yıllık 506 öğrenci kontenjanımız,
... Rasathanelerimiz, uzay teknolojileri araştırma ensitütülerimiz ve merkezlerimiz,
yanında..
... uzayı faaliyet odağına koyan onca kurum ve kuruluşumuz,
var...
Sizlerinde planladıkları / bildikleri etkinlikler var ise paylaşır mısınız?

______________
(*) Yuri Gecesi Dünya Uzay Partisi

NOT : Böyle bir haftaiçinde, havacılık ile ilgisi olamayanları bile heyecanlandırabilecek, GAGARIN sonrası iki filmi de GAGARIN anısına paylaşmak istedim:

7 Nisan 2015 Salı

BİTES Etkinlik Videosu Dünya Birincisi!

BİTES Etkinlik Videosu Dünya Birincisi!
Bu yıl 'Dünya Havacı Kadınlar Haftası' kapsamında BİTES Savunma, Havacılık & Uzay Şirketi etkinliklerinin videosu 'Dünya Havacı Kadınlar Enstitüsü'nün (IWoAW) tarafından dünya birincisi seçildi: https://youtu.be/PsRJBNuRKtk
Takip eden iki derce de Türkiyeden...
...

Dünya Havacı Kadınlar Haftası organizasyonun 2015 yılı etkinliklerinden oluşan ‘Women of Aviation Worldwide Week 2015 | Semaine Mondiale des Femmes de L'Air 2015’ başlıklı tanıtım filmini de yayınladı: https://youtu.be/nlcFEXID1Gg
Toplam 229 saniyelik tanıtım filminin yaklaşık %13 zaman diliminde, Türkiye’den seçilen,
  • 0:27 - 0:28 Özyeğin Üniversitesi
  • 1:58 - 2:08 Özyeğin Üniversitesi
  • 2:09 - 2:18 Maltepe Üniversitesi
  • 2:56 - 3:01 Ortada Okan Üniversitesi (& yanlarda BİTES Savunma, Havacılık ve Uzay)
  • 3:09 - 3:13 Ortada BİTES Savunma, Havacılık ve Uzay (& yanlarda Özyeğin Üniversitesi & Maltepe Üniversitesi)
görüntülere sahip..
Konunun tüm detayları "İşin Sırrı... (5)" başlıklı LinkedIn gönderimde: https://www.linkedin.com/pulse/isin-sirri-5-can-erel
NOT: Ve birincilik ödülü 17 Haziran 2016 günü ulaştı IWOAW'dan: 

Apr 5, 2015